5-7-8 ريختن بتن و انتقال آن به قالب

5-7-8-1 كليات

پس از اينكه بتن با روش مناسب و مورد تأييد به پاي كار حمل شد، انتقال بتن به محل نهايي شروع مي‌شود. قبل از بتن‌ريزي بايد با توجه به نوع سازه بهترين روش انتقال بتن به قالب انتخاب گردد، به نحوي كه در كيفيت و خصوصيات اصلي بتن تغييري حاصل نشود. با توجه به نوع و حجم عمليات، روشهاي زير براي انتقال بتن توصيه مي‌شود.

5-7-8-2 استفاده از باكت يا جام

معمول‌ترين روش در بتن‌ريزيهاي حجيم با فاصله حمل كوتاه، استفاده از باكت يا جام است. بسته به حجم عمليات و زمان بتن‌ريزي، حجم جام قابل تغيير مي‌باشد. دريچه تخليه باكت در كف، تعبيه شده و جام بايد داراي تعداد بازشو كافي باشد. اندازه دهانه بازشو نبايد از  طول باكت و 5 برابر قطر بزرگترين دانه كمتر باشد. شيب جدار باكت در محل تخليه نبايد از 60 درجه كمتر باشد، تخليه بتن به باكت بايد به طور قائم و از مركز آن باشد. چنانچه بتن داخل باكت، مستقيماً و يا توسط ناوه شيبدار درون قالب تخليه مي‌شود، بايد در انتهاي نقطه تخليه و در ارتفاع حداقل 60 سانتيمتر، بتن توسط محفظه هدايت به محل نهايي ريخته شود.

5-7-8-3 ناوه شيبدار[1]

براي انتقال بتن از بالا به پايين از ناوه شيبدار استفاده مي‌شود. ناوه بايد داراي سطح مقطع نيم‌دايره باشد. ناوه معمولاً از فلز ساخته مي‌شود. در غير اين صورت بايد داراي روكش فلزي كاملاً آب‌بند باشد. ظرفيت ناوه بايد چنان باشد كه بتن از اطراف آن سرريز ننمايد. شيب ناوه بايد ثابت باشد تا بتن با اسلامپ مورد‌نظر بدون جداشدگي به راحتي تخليه شود. در انتهاي محل تخليه و براي جلوگيري از جدا شدن مواد از يكديگر، بايد بتن توسط قيف هادي به محل نهايي هدايت شود.

5-7-8-4 لوله تخليه

براي تخليه بتن از ارتفاع زياد به صورت قائم، استفاده از لوله تخليه توصيه مي‌شود. قطر اين لوله در دو سه متر اول بايد حداقل 8 برابر قطر بزرگترين سنگدانه باشد، در قسمت تحتاني مي‌توان قطر خروجي را تا 6 برابر قطر بزرگترين دانه اختيار نمود. اين لوله بايد توسط وادارهاي ثابت، نصب و بتن به صورت قائم از آن تخليه شود. براي جذب انرژي پتانسيل بتن تخليه شده، بايد در قسمت تحتاني محل تخليه يك بستر مناسب با امكان تخليه بتن از كنار لوله در نظر گرفته شود. اسلامپ بتن در اين روش 5/7 تا 15 سانتيمتر بوده و ارتفاع تخليه با توجه به كيفيت بتن توسط دستگاه نظارت تعيين خواهد شد. در صورتي كه فاصله قائم تخليه زياد باشد، در كارهاي بزرگ تأمين خط ارتباط تلفني در ابتدا و انتهاي لوله تخليه اجباري است.

5-7-8-5 تسمه نقاله

انتقال بتن از محل نهايي حمل به محل نهايي تخليه (قالب) با تأييد دستگاه نظارت و در پروژه‌هاي بزرگ توسط تسمه نقاله صورت مي‌گيرد. نحوه انتقال بتن با تسمه نقاله با توجه به شرايط آب و هوايي، محل اجرا و نوع بتن مشخص مي‌شود. بسته به نوع پروژه، سرعت تسمه نقاله متفاوت است، چنانچه محل تخليه در مسير حركت باشد، سرعت تسمه به 150 متر در هر دقيقه مي‌رسد. چنانچه تخليه از كنار (عمود بر مسير) انجام شود، اين سرعت تقليل خواهد يافت. در انتهاي تسمه نقاله، در محل نهايي تخليه، بايد سيستم كنترل تخليه پيش‌بيني شود. تسمه نقاله در مسير حركت بايد در مقابل باد و باران و تابش مستقيم خورشيد محافظت شود. براي دستيابي به بازده مناسب در اين روش توصيه مي‌شود، اسلامپ بتن 5/6 تا 5/7 سانتيمتر باشد.

5-7-8-6 بتن‌ريزي شالوده

پس از رسيدن به پي و بستر مناسب، پيمانكار بايد با توجه به بارهاي وارده به شالوده از طريق روشهاي مورد تأييد دستگاه نظارت نسبت به تحكيم پي اقدام نمايد. در صورت سست بودن محل پي، بايد عمليات پي‌كني تا تراز زمين سخت (با مقاومت مورد‌نظر) ادامه يافته و حفاري اضافي با مصالح مورد تأييد دستگاه نظارت تا تراز زير شالوده، پر شده و تحكيم يابد. بستر پي بايد با حداقل 10 سانتيمتر بتن رده C10 ، آماده و رگلاژ شود.

پس از نصب قالب بايد نسبت به بستن آرماتورها، صفحات زير ستون، ميل مهار و قطعات مدفون در بتن اقدام شود. در صورتي كه به علت شرايط زمين پي، با تأييد دستگاه نظارت، بستن قالب ضرورت نداشته باشد پيمانكار بايد با تعبيه پوششهاي پلاستيكي و ديگر روشهاي مشابه، از جذب آب بتن تازه توسط زمين اطراف شالوده جلوگيري نمايد.

5-7-8-7 بتن‌ريزي دالها و سقفها

بتن‌ريزي در دالها بايد در يك جهت و به طور متوالي انجام شود. محموله‌هاي بتن نبايد در نقاط مختلف سطح و به صورت پراكنده، ريخته و سپس پخش و تسطيح شوند. همچنين بتن نبايد در يك محل و در حجم زياد، تخليه و سپس به طور افقي در طول قالب حركت داده شود. با توجه به حجم بتن و روشهاي حمل و تخليه، عمليات بايد به صورتي انجام شود كه حتي‌الامكان از بوجود آمدن اتصال سرد[2] در دالها پرهيز گردد. در عمليات بزرگ بايد محل ختم بتن‌ريزي از قبل تعيين و در نقشه‌هاي اجرايي مشخص شود و عمليات تا محل درزهاي ساختماني ادامه يابد. چنانچه در اثر بروز اشكالات قطع بتن‌ريزي حادث شود، بايد محل قطع بتن‌ريزي با توجه به مندرجات بند 5-7-5 براي ادامه عمليات بتن‌ريزي آماده شود.

5-7-8-8 بتن‌ريزي ديوار، ستون و تيرهاي اصلي

بتن‌ريزي در ديوارها بايد در لايه‌هاي افقي با ضخامت يكنواخت صورت گيرد و هر لايه قبل از ريختن لايه بعدي به طور كامل متراكم شود. ميزان و سرعت بتن‌ريزي بايد چنان باشد كه هنگام ريختن لايه جديد، لايه قبلي در حالت خميري باشد. عدم رعايت اين نكته باعث ايجاد اتصال سرد و نهايتاً عدم يكپارچگي بتن خواهد شد. پيمانه‌هاي اوليه بتن بايد از دو انتهاي عضو ريخته شوند و سپس بتن‌ريزي به سوي قسمت مركزي سازه ادامه يابد. در تمام حالات بايد از جمع شدن آب در انتها و گوشه‌ها جلوگيري شود. در بتن‌ريزي ستونها حتي‌الامكان بايد ارتفاع سقوط آزاد بتن را محدود نمود، اين ارتفاع براي جلوگيري از جدا شدن دانه‌ها به 9/0 تـا 2/1 متر محدود مي‌شود.

در صورتي كه بتن اجباراً در قالبهاي بلند ريخته مي‌شود (خصوصاً اگر بتن بدون حباب هوا باشد) براي جلوگيري از آب انداختن بتن، توصيه مي‌شود از بتن با اسلامپ كم (بتن سفت) استفاده شود، كاستن از سرعت بتن‌ريزي نيز تا حدود زيادي از آب انداختن بتن جلوگيري مي‌نمايد. در ستونهاي بلند در صورت امكان مي‌توان بتن را تا تراز حدوداً 30 سانتيمتر پايين‌تر از تراز قطعي ريخته و پس از يك ساعت، قبل از اينكه سطح بتن سخت شود، بتن‌ريزي را مجدداً از سر گرفت تا از ايجاد اتصالات سرد جلوگيري شود.

توصيه مي‌شود براي جلوگيري از ضايعات ناشي از آب انداختن بتن، ارتفاع ستون 5/2 سانتيمتر بيشتر اختيار شود و بتن اضافي پس از اينكه سخت شد تخريب شود.

به‌منظور جلوگيري از تركهاي ناشي از نشست خميري بتن ستونها و ديوارها، توصيه مي‌شود، بتن‌ريزي اين اعضا حداقل 24 ساعت تا 48 ساعت قبل از بتن‌ريزي تيرهاي اصلي، تيرها و دالهاي مجاور آنها انجام شود. ماهيچه‌ها و سرستونها بايد به صورت يكپارچه با ستون ريخته شوند.

5-7-8-9 بتن‌ريزي در سطوح شيبدار

بتن‌ريزي با بتن غير مسلح روي سطوح شيبدار، با دست و يا با ماشين مخصوص (قالب لغزنده)[3] انجام مي‌شود. چنانچه عمليات روي سطح شيبدار با دست انجام گيرد، با توجه به ضخامت كم سازه، بايد بتن در تمام ضخامت دال ريخته شده و لرزاندن، ماله‌كشي، تسطيح و تنظيم سطح بتن از قسمت تحتاني شيب به سمت بالا انجام شود. براي جلوگيري از جاري شدن بتن روي سطح بهتر است بتن با اسلامپ كم مصرف شود. در اين حالت جا انداختن و لرزاندن بتن بايد با دقت صورت گيرد، تا بتن كرمو نشود. براي سهولت اجرا توصيه مي‌شود اسلامپ بتن از 5/6 سانتيمتر كمتر اختيار شود. بتن با اسلامپ ياد شده به راحتي روي شيب جا انداخته مي‌شود. توصيه مي‌شود سطح فوقاني با شيب بيش از 5/1:1 (1 قائم، 5/1 افقي)، قالب‌بندي شوند، به هر حال تعبيه قالب براي سطح فوقاني با شيب بيشتر از 1:1، الزامي است. توصيه مي‌شود در سطوح شيبدار ابتدا بتن كف ريخته و از اين بتن به عنوان وادار براي ريختن بتن در شيب استفاده شود.

در كارهاي بزرگ ممكن است با تأييد دستگاه نظارت براي پوشش كانالها[4] از قالب لغزنده استفاده شود. در اين حالت بايد بستر شيب را قبلاً كوبيده و آماده نمود. براي بتن‌هاي بدون آرماتور با ضخامت حداقل 5 سانتيمتر، حداكثر قطر مصالح سنگي 19 ميليمتر اختيار مي‌شود، در هر حالت اندازه بزرگترين دانه‌ها نبايد از  ضخامت بتن تجاوز نمايد.

5-7-8-10 توقف و شروع مجدد بتن‌ريزي

به‌طور كلي بتن‌ريزي بايد تا رسيدن به محلهاي مجاز از پيش تعيين شده نظير درزهاي ساختماني، بدون وقفه ادامه يابد. پيمانكار موظف است تجهيزات و لوازم ساخت، حمل و ريختن بتن را به نحوي تهيه و كار را چنان برنامه‌ريزي نمايد كه مجموعه عوامل با ضريب اطمينان كافي قادر به بتن‌ريزي به طور پيوسته و بدون وقفه باشند. محل قطع بتن‌ريزيها بايد حتي‌الامكان در نقاط حداقل تنشها در نظر گرفته شود. سطح مقطع بتن در محل قطع بتن‌ريزي (سطوح واريز) بايد حتي‌الامكان عمود بر امتداد تنشها باشد. در صورتي كه به هر علت قطع بتن‌ريزي اجتناب‌ناپذير باشد، بايد فوراً و قبل از آغاز گيرش بتن، سطوح واريز به طور يكنواخت و با شيب ثابت تنظيم گردد. براي آغاز مجدد بتن‌ريزي بايد مطابق مندرجات بند 5-7-5 عمل شود.

بتن تمامي قسمتهاي يك دال و تيرهاي مربوطه (تيرهاي اصلي و فرعي) بايد در يك مرحله ريخته شود. بتن‌ريزي دالها، تيرها يا قطعات مشابه بايد حداقل 24 تا 48 ساعت بعد از بتن‌ريزي ستونها، ديوارها و تكيه‌گاهها، انجام شود. در شرايط خاص دستگاه نظارت مي‌تواند اين مدت را كاهش دهد.

بتن‌ريزي هر مرحله[5] و هر لايه[6] بايد بر اساس نقشه‌ها و مشخصات تعيين شده صورت گيرد. در صورت نبودن اين دستورالعملها مي‌توان از ارقام جدول 5-7-8-10 استفاده نمود.

جدول 5-7-8-10 حداكثر ضخامت مراحل و لايه‌هاي بتن‌ريزي (متر)*

حداکثر ضخامت هر لايه*

حداکثر ضخامت هر مرحله

نوع قطعه بتني

5/0

** 3

ديوارها و پايه‌هاي حجيم

35/0

** 3

ساير ديوارها، ستونها و پايه‌ها

35/0

ضخامت دال

دالها و صفحات

* براي دست يافتن به بتني يكپارچه و با توجه به نوع لرزاندن و مرتعش ساختن، دستگاه نظارت مي‌تواند ضخامت لايه‌ها را كاهش دهد.

** در مواردي كه با توجه به نوع سازه ميزان بتن‌ريزي در يك مرحله از 6/0 متر تجاوز نموده و يا ميزان سيمان مصرفي از 400 كيلوگرم در متر مكعب بيشتر باشد توصيه مي‌شود پس از تأييد دستگاه نظارت از سيمانهاي كم حرارت[7] استفاده شود.

 



[2]. Cold Joint

[3]. Slip Form Machine

[4]. Lining

[5]. Lift

[6]. Layer

[7]. Low Heat Cement