9-3-1 ملات گل و كاهگل
ماده چسباننده ملات گل و كاهگل، خاك رس است. پولكهاي خاك رس پس از مكيدن آب به صورت خميري در آمده و دانههاي ماسه خاك را به يكديگر ميچسبانند. اين ملاتها از قديميترين ملاتها هستند و در نخستين ساختمانهايي كه بشر بنا كرده، به كار رفته است. هم اكنون نيز در ساختمانهاي خشتي و گلي و حتي آجري و سنگي بسياري از روستاها اين ملات به كار ميرود. براي ساختن ملات گل، آخوره ميبندند و در آن آب مياندازند و صبر ميكنند تا پولكهاي خاك رس آب بمكند، پس از آن ملات را خوب ورز ميدهند و به مصرف ميرسانند.
چون ملات گل پس از خشك شدن جمع شده و ترك ميخورد، به آن كاه ميزنند كه آن را مسلح كرده و از ترك خوردن آن جلوگيري كنند. براي ساختن اين ملات نيز آخورهاي از خاك و كاه ميسازند و در آن آب مياندازند تا خاك گل شده و كاه خيس خورده و نرم شود. پس از آن ملات را خوب ورز ميدهند و به مصرف ميرسانند. ملات كاهگل براي اندود ساختمانهاي گلي، زيرسازي اندود گچي و آببندي بام ساختمانها مصرف ميشود. ملات كاهگل به علت سبكي وزن، عايق، حرارتي خوبي است و از اين رو در گذشته سقف زيرين شيروانيهاي دو پوشه را با اين ملات از داخل اندود ميكردند تا جلو ورود گرما از سقف را بگيرند. چنانچه در آب ملات كاهگل كمي نمك طعام اضافه كنند، به علت خاصيت جذب و نگهداري رطوبت كه در نمك وجود دارد، ملات بيشتر خميري ميماند و بهتر جلو عبور آب را ميگيرد، به علاوه از آنجا كه نمك درجه انجماد آب را پايين ميآورد، در فصول سرد اين ملات ديرتر يخ ميزند، در ساختن كاهگل براي نما بايد از كاه نرم و ريز استفاده كرد. براي ساختن هر مترمكعب كاهگل، حدود 45 تا 50 كيلوگرم كاه لازم است. گل نيمچه كاه داراي كاه كمتري است و براي فرش كردن آجر روي بام در مناطق كم باران به مصرف ميرسد. گاهي اوقات به ملاتهاي گلي به منظور آببندي و دوام بيشتر، امولسيون قير اضافه ميكنند. افزودن ماسه به ملات گل، سبب كاهش جمعشدگي و در نتيجه كاهش تركخوردگي آن ميشود. افزودن كمي آهك يا سيمان نيز سبب اصلاح بعضي خاكها ميشود.