2-15-2 انواع
مصالح عمدهاي كه براي نمبندي، آببندي و بامپوش ساختمانها به كار ميروند، عبارتند از: خاك رس، مواد قيري و قطراني، فلزات و آلياژهاي آنها، فرآوردههاي پنبه كوهي ـ سيمان، كاشيهاي سفالي و سيماني، شيشه، مواد پلاستيكي و لاستيكي، چوب و ملاتهاي ويژه.
2-15-2-1 خاك رس
خاك رس از مصالح بسيار مناسب براي آببندي است، بخصوص خاك رسهايي كه حاوي مقدار زيادي بنتونيت باشند. در گذشته بامها را با كاهگل و كف و ديواره حوضها را با خاك رس پرمايه، اندود ميكردند، اكنون نيز كاهگل در بام مناطق روستايي مصرف ميشود و ديواره و كف منابع آب موقت، در كارگاههاي ساختماني با خاك رس پرمايه اندود ميشود. خاك رس به هنگام خشك شدن، جمع شده و ترك ميخورد، وجود كاه در كاهگل از ترك خوردگي آن جلوگيري ميكند. افزودن آهك به خاك رس باعث كاهش انقباض و انبساط ناشي از خشك و تر شدن آن ميگردد. در بعضي مناطق، مصرف شفته براي شيببندي بام مرسوم است كه در عين حال، آببند كننده مناسبي نيز به شمار ميرود. چنانچه به خاك رس قدري مواد قيري افزوده شود، در اين صورت باعث بهتر چسبيدن آن به ويژه به سطوح قائم ميشود. كاربرد يك ورقه پلاستيكي نازك به همراه خاك رس به منظور اقدامي اضافي و احتياطي، مناسب است.
2-15-2-2 مواد قيري و قطراني
مواد قيري و قطراني (چسبانندههاي سياه) از پرمصرفترين مواد در عايقكاري رطوبتي به شمار ميروند كه در بند 2-7-6 به تفصيل در باره آنها بحث شده است. اين مواد را ممكن است با گرم كردن، حل كردن در حلالهاي مناسب يا به صورت امولسيون در ساختن لايههاي آببندي و نمبندي مصرف نمود. مصالحي مانند چوب، مقوا و مواد نساجي را در كارخانه با اين مواد آغشته نموده و به صورت پيشساخته براي مصرف آماده ميكنند. تغيير مكانها و جابهجايي اجزاي ساختمان در اثر پديدههايي چون نشست پي، نيروهاي زلزله، اختلاف درجه حرارت بين اجزاي ساختماني، تغييرات شبانهروزي و فصلي دما، هر كدام به تنهايي يا مجموعاً ميتوانند تنشهاي كششي و برشي در قشر عايق ايجاد كنند و در نتيجه سبب پارگي آن شوند. از اين رو براي جلوگيري از ايجاد تركهاي ريز، الياف و بافتههايي در لايههاي نمبندي قرار ميدهند. معمولترين مصالحي كه براي تقويت قشر عايق در آن قرار ميدهند، عبارتند از: مواد نساجي از انواع (كنف ـ چتائي يا گوني)، پنبه، مواد مصنوعي پلاستيكي و لاستيكي، الياف شيشه، پشم شيشه، نمد شيشه، كاغذ و مقوا.
براي محافظت عايقهاي رطوبتي نمايان قيري، آنها را با ماسه ريزدانه سفيد يا رنگي روشن ميپوشانند يا با لايهاي از مواد منعكس كننده نور و گرما، مانند رنگهاي آلومينيومي اندود ميكنند.
لايههاي عايق رطوبتي را به كمك چسبها و مواد قيري و قطراني در محل مورد نظر اجرا ميكنند. معمولترين روش آببندي و نمبندي در ايران استفاده از قير به همراه لايههايي از گوني (چتائي) ميباشد كه قيرگوني نام گرفته است. قير جامد را حرارت داده و به حالت گرم بر روي بستري از اندود ماسه سيمان ميمالند. لايهاي از گوني بر روي آن ميكشند و از نو قشري از قير گرم را بر روي گوني ميمالند و در صورت نياز اين عمليات را تكرار ميكنند. در سالهاي اخير، ساختن و مصرف انواع عايقهاي پيشساخته با مواد قيري و پلاستيكي به همراه مقوا، گوني، منسوجات پنبهاي، شيشهاي و نظاير آن رايج شده است. در كشورهاي صنعتي قطعات كوچك عايقهاي پيشساخته از اين نوع به نام شينگل[1] رايج است.
2-15-2-3 فلزات و آلياژها
فلزات و آلياژها مصالح بسيار مناسب و مطلوبي براي عايقكاري هستند، ولي به علت گراني، كمتر مورد استفاده قرار ميگيرند. عمدهترين فلزات كه در پوشش بامهاي شيبدار (شيروانيها) به صورت صاف و موجدار و نيز در ساختن آبروها و درزبندي و درزپوشي مصرف ميشود، ورق فولادي گالوانيزه (يا اصطلاحاً آهن سفيد) است. از حلبي يا ورق فولادي قلعاندود[2] نيز به طور محدود استفاده ميشود. فولاد زنگنزن و مس، فلزاتي گرانبها هستند كه جز در موارد استثنائي مصرف آن مقرون به صرفه نيست. آلومينيوم نيز مانند مس گران است، ولي دوام آن بسيار خوب بوده و جبران گراني قيمت آن را ميكند. اين فلز را به صورت ورقهاي صاف و موجدار بزرگ و شينگل، در پوشش شيرواني بامها مصرف ميكنند، از ورقههاي بسيار نازك آلومينيوم، مس، سرب، روي، قلع و آلياژهاي گوناگون به همراه عايقهاي پيشساخته قيري و لابهلاي آنها به صورت مغزي استفاده ميشود.
2-15-2-4 فرآوردههاي پنبه كوهي ـ سيمان
فرآوردههاي پنبه كوهي ـ سيمان به صورت ورقهاي بزرگ موجدار با موج كوتاه و بلند (سازهاي) به همراه قطعات اتصال آنها، مانند آبرو، كلگي (تيزه زوج)، كناره و مانند اينها، براي پوشش بامهاي شيبدار استفاده ميشود. روي هم افتادگي لبه ورقها، جزئي و حدود (10%) است.
نوع ديگر از فرآورده پنبه كوهي ـ سيمان كه
به”اردواز“ مشهور شده، قطعات صاف با ابعاد كم است كه به تقليد از سنگ لوح ساخته
شدهاند و در موقع سوار شدن روي هم حدود سطح همپوشاني دارند،
ضخامت قطعات حدود 4 ميليمتر است.
2-15-2-5- پوشش بامهاي شيبدار
پوشش بامهاي شيبدار با سفال از زمانهاي گذشته در نواحي شمالي ايران، معمول و متداول بوده است، امروزه نيز سفال يكي از بهترين مصالح براي پوشش بام به شمار ميرود. قطعات سفال در جهت عرضي و طولي روي هم را ميپوشانند و به اشكال گوناگون ساخته ميشوند. از محاسن بامپوشهاي سفالي ميتوان زيبايي، دوام، عايق بودن نسبي حرارتي و سهولت در تعويض قطعات معيوب و شكسته را نام برد. در مقابل، سنگيني نسبي آنها از معايبشان به شمار ميرود. ساختن سفال سقفي امروزه به صورت كارخانهاي درآمده است و همانند آجر توليد ميشود، ولي در انتخاب خاك مناسب آن بايد دقت كافي به عمل آيد. خاك سفال بايد داراي مواد گدازآور كمي باشد تا ضمن پخت، شكل خود را حفظ كند. سفالهاي بامپوش در انواع بدون لعاب و لعابدار در رنگهاي متنوع توليد ميشوند. بامپوشهاي سيماني به شكل قطعات سفالي و به روش بلوكهاي سيماني توليد ميشوند.
2-15-2-6 مواد پلاستيكي و لاستيكي
مواد پلاستيكي و لاستيكي به صورت مخلوط با مواد قيري و قطراني در ساخت عايقهاي رطوبتي مصرف ميشوند و يا به شكل ورقه و بافته براي تقويت لايههاي عايق به كار ميروند و يا به حالت امولسيون و خمير براي تعميرات، مورد مصرف قرار ميگيرند. از ورقههاي پلاستيكي نيز براي آببندي و نمبندي ميتوان بهره گرفت. استفاده از ورقههاي سخت پلاستيكي براي كارهاي تعميراتي نتايج مطلوبي در بر داشته است. از ورقههاي صاف و موجدار شفاف و نيمشفاف پلاستيكي براي نورگير بام به همراه ورقههاي فلزي و آزبست ـ سيمان استفاده ميشود. نوعي وينيل پاشيدني نيز براي پوشش نهايي عايقها و كارهاي تعميراتي به مصرف ميرسد.
2-15-2-7 ملاتهاي ويژه
با افزودن مواد آببند كننده به مخلوط ملاتها، ميتوان ملاتهاي ويژهاي ساخت كه در نمبندي پيها و سطوح قائمي كه در معرض باران توأم با باد قرار ميگيرند و در كف و بدنه استخرها و منابع آب به كار ميروند. ملاتهاي ويژه ممكن است از اختلاط ماسه به عنوان ماده پر كننده و چسبهاي پليمري ساخته شوند. بايد توجه داشت كه مصرف پارهاي از ملاتهاي ويژه و روشهاي اجرايي آنها، نياز به مطالعه و دقت و تخصص كافي دارد و بهتر است قبل از اجرا، نمونههاي آزمايشي آنها ساخته شود.
2-15-2-8 چوب
از چوب گونههاي مختلف، در كشورهايي كه داراي چوب خوب و فراوان هستند، قطعاتي به نام شينگل[3] و شيك[4] ميتراشند و همانند سنگ لوح يا آزبست ـ سيمان روي يكديگر قرار ميدهند، به قسمي كه آب باران و برف نتواند از لابهلاي آنها به درون ساختمان نفوذ كند. در بعضي از كشورها مصرف چوب يا تخته فيبري مصنوعي كه با مواد قيري و قطراني آغشته شدهاند، در پوشش شيروانيها رايج است. ابعاد شينگلها و شيكها از 400 تا 600 و ضخامت آنها از 10 تا 13 ميليمتر ميباشد.
2-15-2-9 شيشه
در پوشش بام، شيشه به دو صورت مصرف ميشود، يكي موجدار همانند ورقهاي سيمان ـ پنبه كوهي به ضخامت حدود 10 ميليمتر كه به همراه اين ورقها و ورقهاي فلزي به عنوان نورگير به كار ميرود و ديگري به صورت تخت و مسلح با توري فلزي به ضخامت حدود 6 ميليمتر كه در قاب فلزي، نصب و در نورگيرهاي بام به مصرف ميرسد. از الياف شيشه و پشم و نمد شيشه نيز همانطور كه قبلاً ذكر شد، براي تقويت عايقهاي رطوبتي استفاده ميشود.