2-5-3 ويژگيها و حداقل حدود قابل قبول
2-5-3-1 ميلگردهاي فولادي (آرماتورها)
ميلگردهاي فولادي بايد تميز و عاري از پوستههاي رنگ، روغن، گرد و خاك و هر نوع آلودگي ديگر باشند، زيرا اين آلودگيها سبب كاهش چسبندگي بين بتن و آرماتور ميشود. استفاده از ميلگردهاي زنگزده و پوسته پوسته شده مجاز نيست، مگر اين كه با برس زدن يا ماسه پاشي كاملاً تميز شوند. در اين صورت چنانچه سطح مقطع آرماتور ضعيف شده باشد، سطح مقطع واقعي ضعيف شده، بايد در محاسبات مورد استفاده قرار گيرد. مقطع آرماتور ساده معمولي بايد دايره و يكنواخت بوده و در هيچ نقطهاي به واسطه عواملي مانند زنگزدگي تضعيف نشده و ويژگيهاي مكانيكي آن مطابق مندرجات آييننامه بتن ايران باشد.
گروهبندي انواع فولاد در آييننامه بتن ايران به شرح زير است:
الف: به لحاظ روش توليد در انواع گرم نورد شده، اصلاح شده در حالت سرد و آبداده.
ب: از نظر شكل ظاهري در دو نوع ساده و آجدار.
پ: از نظر جوشپذيري به انواع جوشپذير، جوشپذير مشروط و جوشناپذير. طبق تعريف فولاد جوشپذير با تجهيزات و روشهاي متداول، قابل جوشكاري است. فولاد جوشپذير مشروط در شرايط معين و روش كار معلوم، قابل جوشكاري بوده و فولاد جوشناپذير با وسايل معمولي و متعارف، قابل جوشكاري نيست. جوشپذيري فولاد عمدتاً بستگي به روش توليد، تركيب شيميايي و قطر ميلگرد دارد. فولادهاي گرم نورد شده را با توجه به تركيب شيميايي، نوع جوشكاري و قطر ميلگرد ميتوان مطابق جدول 2-5-3-1 گروهبندي كرد. با افزايش قطر ميلگردها، افزايش مقدار كربن C و كربن معادل Ceq فولاد، جوشپذيري ميلگردها كاهش مييابد. كربن معادل براساس فرمول زير تعيين ميگردد.
در فرمول تعيين كربن معادل Cu, Ni, V, Mo, Cr, Mn, C ، به ترتيب درصد كربن، منگنز، كرم، موليبدن، واناديوم، نيكل و مس ميباشد.
جدول 2-5-3-1
گروه |
جوشکاري پيوسته |
جوشکاري موضعي |
فولاد جوش پذير |
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
فولاد جوش پذير مشروط |
|
|
|
|
|
|
||
|
|
ت: از نقطه نظر شكلپذيري در گونههاي نرم، نيم سخت و سخت، منحني تنش ـ تغيير شكل نسبي فولاد نرم با پله تسليم مشهود، فولاد نيم سخت با پله تسليم خيلي محدود و فولاد سخت بدون پله تسليم است.
به طور كلي شكلپذيري و ساير ويژگيهاي مكانيكي فولاد، تابعي از مقدار كربن آن است، ميزان كربن در فولاد نرم از (09/0%) تا (25/0%)، در فولاد نيم سخت از (25/0%) تا (55/0%) و در فولاد سخت از (6/0%) تا (2/1%) ميباشد. زياد شدن كربن سبب افزايش مقاومت فولاد و كاهش شكلپذيري آن ميگردد. فولادهاي نرم و نيم سخت در كارهاي ساختماني و ساير فولادها در صنعت به مصرف ميرسند.
ث: طبقهبندي ميلگردهاي فولادي متداول بر مبناي مقاومت مشخصه آنها عبارتند از S220 ، S300 ، S400 و S500 كه اعداد سمت راست معرف حداقل مقاومت مشخصه ميلگرد بر حسب مگاپاسكال ميباشد. مقاومت مشخصه فولاد بر مبناي مقدار تنش تسليم آن تعيين ميگردد و عبارتست از مقدار مقاومتي كه حداكثر (5%) از كليه مقاومتهاي اندازهگيري شده براي حد پايين تسليم (يا جاري شدن) فولاد مورد نظر ممكن است كمتر از آن باشند. در مواردي كه تنش تسليم فولاد به وضوح مشخص نباشد، مقدار آن، برابر تنش نظير (2/0%) تغيير شكل نسبي ماندگار اختيار ميشود. آزمايش كششي هر نمونه بايد نشان دهد كه روابط زير برقرار هستند:
(1)
كه در اين روابط Fy مقاومت تسليم مورد نظر ميلگردهاي فولادي، Fs مقاومت كششي ميلگردهاي فولادي و Fyobs حد الاستيسيته تعيين شده از آزمايش ميلگردها است.
بر اساس مفاد آييننامه بتن ايران از نمونههاي ميلگردهاي فولادي بايد آزمايشهاي كششي، تاشدگي به زاويه 180 درجه، خم كردن و باز كردن ميلگرد، كشش پس از خم كردن و باز كردن، پيوستگي ميلگرد با بتن، وصلههاي جوش شده ميلگرد و خستگي ميلگرد به عمل آيد، آزمايش كششي براي كليه ميلگردها و آزمايش خم كردن و باز كردن خم براي ميلگردهاي سرد اصلاح شده الزامي است.
تعداد نمونهها بايد حداقل سه نمونه از هر 50 تن و كسر آن، از هر قطر و هر نوع فولاد باشد. در صورت موافقت دستگاه نظارت ميتوان از هر سه بندل پنج تني يك نمونه انتخاب نمود.
شكلپذيري ميلگرد بر مبناي آزمايش تاشدگي به زاويه 180 درجه يا خم كردن و باز كردن خم با استفاده از فلكه استاندارد تعيين ميشود و وقتي قابل پذيرش است كه در آزمايش كشش پس از خم كردن و باز كردن خم، ازدياد طول نسبي گسيختگي از (8%) روي 10 برابر قطر و از (12%) روي 5 برابر قطر ميلگرد كمتر نباشد.
مقاومت مشخصه فولاد هنگامي بر طبقه مورد نظر منطبق و قابل پذيرش ميباشد كه علاوه بر برقرار بودن رابطه (1) و شرايط مربوط به آن و مناسب بودن از نظر شكلپذيري، واجد يكي از شرايط زير باشد:
-I از نتايج آزمايشهاي كششي 5 نمونه، هيچ كدام از نمونهها داراي حد تسليم كمتر از مقاومت مشخصه فولاد نباشد.
-II در صورت برآورده نشدن شرط I ، 5 نمونه ديگر مورد آزمايش قرار گرفته و نتايج آزمايش 10 نمونه در رابطه زير صادق باشد:
كه در اين رابطه fym متوسط مقاومت ده نمونه و S10 خطاي كوادراتيك نسبي به شرح زير ميباشند:
1 تا, i = 10
1 تا, i = 10
در صورت برآورده نشدن هيچ كدام از دو شرط I و II ، مقاومت مشخصه فولاد از نظر انطباق با طبقه مورد نظر غير قابل پذيرش ميباشد.
در صورت درخواست كارفرما كه بايد در مدارك پيمان تصريح شده باشد، ميلگردها در كارخانه، قبل از تحويل مورد آزمايش قرار ميگيرند. نمونههاي آزمايشي، از محمولههايي كه داراي قطر اسمي يكسان بوده، و وزن ميلگردها از 20 تن بيشتر نباشد، برداشته ميشوند. آزمايش پذيرش در كارخانه، در صورتي كه مشخصات فولاد از طرف سازنده تعيين نشده باشد، اجباري است.
آزمايش كنترل ميلگردها پس از تحويل به كارگاه، اجباري است، فقط در حالتي كه وزن كل ميلگردهاي مصرفي در يك كارگاه از 50 تن كمتر باشد، ميتوان به تشخيص و با موافقت دستگاه نظارت از انجام اين آزمايشها صرفنظر كرد.
ميلگردهاي موجود در بازار بسيار متنوع بوده و انواع رايج آنها در ايران به AI ، AII ، AIII و AIV موسوم هستند كه حدوداً به ترتيب معادل S220 ، S300 ، S400 و S500 ميباشند.
در جدول 2-5-3-1 (ب)-1 و 2-5-3-1 (ب)-2 به ترتيب ويژگيهاي مكانيكي و تركيب شيميايي ميلگردهاي ساده و آجدار گرم نورد شده كارخانه ذوب آهن اصفهان درج گرديده است.
مدول الاستيسيته براي كليه ميلگردهاي مورد مصرف در بتنآرمه برابر 000/200 مگاپاسكال منظور ميگردد. جوشپذيري ميلگرد به روش توليد و تركيب شيميايي آن بستگي دارد. ميلگردهاي گرم نورد شده با تركيب شيميايي متعارف داراي جوشپذيري مطلوب ميباشند. ميلگردهاي سرد اصلاح شده و گرم عمل آمده در برابر گرماي جوشكاري بسيار حساس بوده و با روشهاي معمولي جوشپذير نيستند، وصله جوش اين نوع ميلگردها فقط با رعايت ضوابطي كه به تفصيل در زيربند 8-2-5-3 آييننامه بتن ايران آمده است مجاز ميباشد.
جدول 2-5-3-1-1
خواص مکانيکي در آزمايش کشش |
نوع |
گروه |
||
Mechanical Properties During Tensile Test |
||||
ازدياد نسبي طول |
حد جاري شدن |
مقاومت نهايي کشش |
Type |
Class |
Relative Elongation |
Yeild Point |
Ultimate Resistance |
||
% |
kg/mm2 |
kg/mm2 |
||
25 |
24 |
38 |
Plain Round Bars |
A-I |
19 |
30 |
50 |
Deformed |
A-II |
Bars |
||||
14 |
40 |
60 |
Deformed |
A-III |
Bars |
جدول 2-5-3-1-2
درصد ترکيبات شيميايي Chemical Composition % |
نوع |
گروه |
||||
S |
P |
Mn |
Si |
C |
Tyep |
Class |
0.050 |
0.045 |
0.40-0.65 |
0.20-0.35 |
0.11-0.16 |
ميلگرد ساده |
A-I |
0.050 |
0.045 |
0.40-0.65 |
0.12-0.30 |
0.15-0.22 |
Plain Round Bars |
|
0.050 |
0.045 |
0.50-0.80 |
0.15-0.35 |
0.28-0.37 |
ميلگرد آجدار |
A-II |
Deformed Bars |
||||||
0.045 |
0.045 |
1.12-1.60 |
0.60-0.90 |
0.20-0.29 |
ميلگرد آجدار |
A-III |
0.045 |
0.045 |
0.80-1.20 |
0.40-0.60 |
0.30-0.37 |
Deformed Bars |
2-5-3-2 فولادهاي ساختماني
فولادهاي مورد بحث در اين قسمت عبارتند از انواع نيمرخهاي نورد شده، ورق و لوازم اتصالي مانند پيچ و مهره و پرچهايي كه در كارهاي فلزي و اسكلتسازي مصرف ميشوند. قطعات فولادي بايد از زنگزدگي و نواقصي كه به مقاومت و يا شكل ظاهري آنها لطمه ميزند، عاري باشند. استفاده از قطعات زنگ زده و پوسته پوسته شده، مجاز نيست، مگر اينكه به وسيله ماسهپاشي يا برس زني كاملاً تميز گردند، در اين حالت نيز چنانچه سطح مقطع نيمرخها ضعيف شده باشد، سطح واقعي ضعيف شده بايد در محاسبات منظور گردد.
هرگاه دستگاه نظارت به منظور حصول اطمينان از ويژگيهاي مصالح فولادي وارد شده به كارگاه و قطعات فولادي مصرف شده در ساختمان كه به علت مرور زمان و تأثير عوامل جوي ممكن است ويژگيهاي خود را از دست داده باشند و همچنين مصالح فولادي پاي كار كه به علل گوناگون مدتي در فضاي باز باقي ماندهاند، بررسي مشخصات فولادهاي مورد مصرف را ضروري تشخيص دهد، ميتواند از هر 10 تن فولاد به تعداد كافي نمونه انتخاب و انجام آزمايشهاي زير را در مورد آنها خواستار گردد:
الف: آزمايش مقاومت كششي و ازدياد طول نسبي
ب: آزمايش خمشي سرد
پ: آزمايش خمشي بر اثر ضربه
ت: آزمايش تركيب شيميايي فولاد
ـ فولادهاي زير و معادل آنها را ميتوان در ساختمانهاي فولادي به كار برد:
فولاد ساختماني ST37-3 ، ST52-3 و فولادهاي ساختماني منطبق با ASTM به شمارههاي A36 ، A53 درجه B ، A242 ، A375 ، A440 ، A441 ، A500 ، A501 ، A529 ، A570 ، A607 ، درجه D ، E ، A572 ، A588 ، A514 ، A606 و A618 .
گزارش آزمايشهاي انجام شده توسط كارخانه سازنده و يا آزمايشهاي مورد تأييد كارفرما بر روي مصالح فوق بايد صحت ويژگيهاي مكانيكي فولادها را در انطباق با آنچه در ASTM-A6 يا روشهاي مشابه و متداول آمده است، تأييد نمايد.
ـ فولادهاي غير استاندارد و نامشخص را در صورت نداشتن عيوب سطحي و ظاهري ميتوان در بخشهايي از ساختمان كه داراي اهميت زياد نبوده و در مكانهايي كه ويژگيهاي مكانيكي اين فولادها روي استحكام ساختمان اثر سوئي به جا نميگذارند، به كار برد.
ـ فولاد ريختگي يا خشكه در صورتي كه مطابق با مفاد ASTM از انواع A27 (درجه 65-35 ) و A148 (درجه 80-50) يا معادل آنها تهيه شده باشد، در كارهاي ساختماني قابل مصرف است. فولاد چلنگري[1] مطابق با مندرجات ASTM از انواع A235 (درجات C و F و G )، A237 (درجه A ) و يا مشابه آنها را نيز ميتوان در كارهاي ساختماني به مصرف رساند. در تمام موارد گزارش آزمايش نمونههايي از اين مصالح بايد، حاكي از انطباق ويژگيهاي مكانيكي آنها با مفاد ASTM باشد.
ـ پرچها بايد با مشخصات پرچهاي ساختماني ASTM A502 درجه 1 و 2 مطابقت داشته و كارخانه سازنده بايد گواهي لازم را مبني بر انطباق ويژگيهاي پرچها با آنچه كه در ASTM آمده است، ارائه دهد.
پيچهاي پرمقاومت فولادي بايد با مندرجات ASTM شمارههاي A325 ، A449 و A490 و يا مشخصات مشابه مطابقت داشته باشند، كارخانه سازنده پيچ بايد شواهد مبني بر انطباق خواص مكانيكي پيچ با مندرجات ASTM را ارائه نمايد.
ـ قطعات فولادي اتصالات برشي بايد با مشخصات داده شده در نشريه شماره 228 با عنوان ”آييننامه جوشكاري ساختماني ايران“ و يا مشخصات مندرج در بندهاي 429 و 430 ”آييننامه جوش در اجراي ساختمانها“ D-69 و AWS[2] مطابقت داشته باشند. كارخانه سازنده اين قطعات بايد مدارك دال بر انطباق ويژگيهاي اين قطعات را با مشخصات مذكور ارائه دهد.
ـ مشخصات فولادهاي ساختماني كه در تحليل و طراحي پلاستيك سازهها در نظر گرفته شده و مصرف ميشوند بايد مشابه يكي از فولادهاي ST52-3 ، ST37-3 و يا فولادهاي ساختماني منطبق با ASTM به شمارههاي A36 ، A242 ، A441 ، A572 و A588 باشند.
دستگاه نظارت مخير است نتايج آزمايشهاي انجام شده در كارخانه توليد كننده فولاد را پذيرفته و سپس تقاضاي بازديد محصولات قبل از ارسال آنها از كارخانه را نموده و يا درخواست انجام آزمايشهاي مورد نظر را در حضور نماينده خود در كارخانه بنمايد. بازديد از فولاد ساختماني قبل از حمل به كارگاه از وظايف و اختيارات دستگاه نظارت ميباشد.
در جدول 2-5-3-2 تركيب شيميايي فولادهاي ساختماني با درصد كربن معمولي كه در ساخت تيرآهن، ناوداني، نبشي، سپري و تسمه در كارخانه ذوب آهن اصفهان به كار ميرود، درج گرديده است.
جدول 2-5-3-2
ترکيب شيميايي Chemical Composition |
نوع فولاد Steel Mark |
||||
S |
P |
Mn |
Si |
C |
|
گوگرد |
فسفر |
منگنز |
سيليسيم |
کربن |
|
0.050 |
0.060 |
- |
- |
0.20 |
فولاد 33 |
0.050 |
0.045 |
0.25-0.50 |
0.12-0.30 |
0.06-0.12 |
|
0.050 |
0.045 |
0.25-0.50 |
0.12-0.30 |
0.09-0.15 |
فولاد 34-2 |
0.050 |
0.045 |
0.40-0.65 |
0.20-0.35 |
0.11-0.16 |
فولاد 37-3 |
0.050 |
0.045 |
0.40-0.65 |
0.12-0.30 |
0.15-0.22 |
فولاد 37-2 |
0.050 |
0.045 |
0.40-0.70 |
0.12-0.30 |
0.18-0.27 |
فولاد 42-3 |
0.050 |
0.045 |
0.50-0.80 |
0.15-0.35 |
0.28-0.37 |
فولاد 50-2 |
0.050 |
0.045 |
0.50-0.80 |
0.15-0.35 |
0.38-0.50 |
فولاد 60-2 |