10-1-3 عمليات بنايي با سنگ

10-1-3-1 كليات

عمليات بنايي با سنگ، بايد بر اساس نقشه‌هاي اجرايي و دستورالعملهاي دستگاه نظارت و طبق برنامه زمانبندي اجراي عمليات صورت گيرد. بدين منظور پيمانكار بايد با پيش‌بينيهاي لازم سنگهاي موردنظر را با قواره و اندازه‌هاي نشان داده شده در نقشه‌ها و مشخصات، در كارگاه دپو و آماده نمايد تا اجراي عمليات به صورتي پيوسته امكانپذير بوده و وقفه‌اي در كار ايجاد نشود.

ديوارها و سازه‌هاي سنگي بايد كاملاً شاغولي بوده و قطعات سنگ در رجهاي مختلف با توجه به مشخصات، با دقت و يكنواختي كامل چيده شوند. سنگها بايد مرطوب شده و روي ملات قرار داده شوند، به طوري كه سطح سنگ در تماس كامل با ملات باشد و درزهاي موجود نيز با ملات كاملاً پر گردد. حتي‌الامكان بايد از جابه‌جايي سنگ و جدا شدن آن از ملات خودداري شود، در صورت نياز بايد سنگ جابه‌جا شده قبل از مصرف مجدد كاملاً تميز شده و ملات چسبيده به آن به نحو مناسبي پاك شود. نحوه چيدن سنگها بايد چنان باشد كه قفل و بست بين رجهاي مختلف كاملاً رعايت گردد. در كارهاي بنايي با سنگ رعايت اصول كلي زير الزامي است.

10-1-3-2 بسترسازي

نظر به اينكه سازه‌هاي سنگي داراي قابليت ارتجاعي و انعطاف كامل نبوده و قادر به تطبيق با نشستهاي غيرمتعارف پي نيستند، براي جلوگيري از نشستهاي نامتعارف و شكستهاي احتمالي در ديوارهاي سنگي لازم است بستر ديوارها از صلبيت كامل برخوردار بوده و با اتخاذ تدابيري توزيع بار به بستر پي به صورت يكنواخت امكانپذير باشد. براي تأمين اين نظر توصيه مي‌شود پي ديوارها از بتن يا ساير مصالح مورد تأييد ساخته شود.

10-1-3-3 درجه حرارت محيط

عمليات بنايي بايد در محيط با دماي مناسب صورت گيرد. اجراي عمليات بنايي در محيطي كه درجه حرارت آن كمتر از 5 درجه سانتيگراد باشد، به هيچوجه مجاز نمي‌باشد، در صورتي كه طبق نظر و تأييد دستگاه نظارت انجام اين امر الزامي باشد، پيمانكار موظف است تدابير لازم را براي تأمين دماي مناسب اتخاذ نمايد.

10-1-3-4 ملات مصرفي

ملات مورد مصرف در كارهاي بنايي بايد بر اساس مشخصات و مندرجات فصل 9 اين نشريه باشد. طبقه ملات مصرفي بايد بر اساس نقشه‌ها و مشخصات فني خصوصي انتخاب شود، در صورت عدم وجود اين اطلاعات در مدارك فوق، حداقل طبقه ملات مصرفي، ملات سيماني 5 :1 خواهد بود.

10-1-3-5 پيش‌بيني محل تأسيسات

محل نصب درها، پنجره‌ها و تأسيساتي نظير لوله، كابل و مجاري تهويه هوا، بايد قبلاً به طور دقيق و بر اساس نقشه‌ها و دستورالعملهاي دستگاه نظارت مشخص گردد تا به هيچوجه نياز به كندن ديوار يا تخريب آن نباشد. مهاريهاي پنجره‌ها و چارچوبها و درهاي فلزي، بايد در بنايي با ملات كاملاً محكم شود. اين وادارها و مهاريها بايد به نحوي استقرار يابند كه در حين اجراي عمليات تكميلي نظير ريختن دوغاب در پشت پروفيلها، از محل و تراز موردنظر خارج نشده و به هيچوجه جابه‌جا نشوند.

10-1-3-6 توقف عمليات

با توجه به پيش‌بينيهاي لازم از نظر مصالح و نيروي انساني، پيمانكار بايد حتي‌الامكان سعي نمايد كه عمليات ساختماني در پايان كار روزانه در محلهاي پيش‌بيني شده (درزهاي ساختماني) به اتمام برسد. براي شروع مجدد كار بنايي، بايد بنايي قبلي كاملاً آبپاشي شده و در فاصله توقف و شروع مجدد، سطح كار كاملاً پوشيده و محفوظ بماند تا هيچگونه صدمه‌اي به اتصال وارد نگردد.

بسته به نوع سنگ قواره شده، نحوه نماسازي ديوار سنگي، محل مصرف سنگ در سازه، كارهاي بنايي سنگي به گروههاي مختلف به شرح زير تقسيم مي‌شود.

10-1-3-7 بنايي با سنگ قواره شده (تراشيده)

در بنايي با سنگهاي قواره شده با رگه‌هاي منظم و يا رگه‌هاي نامنظم بسته به مشخصات درخواستي، ابعاد سنگهاي قواره شده بايد مطابق مشخصات و ابعاد خواسته شده در نقشه‌هاي اجرايي باشد. بسته به محل قرار گرفتن سنگ و با توجه به انواع سنگهاي قواره، بايد ترتيب چيدن سنگها به نحوي باشد كه قفل و بست بين سنگها و مسائل مربوط به ايمني سازه كاملاً رعايت گردد. رعايت نكات زير در كارهاي بنايي اين قسمت الزامي است:

الف:  محل پي يا بستر ديوار سنگي طبق آنچه در بند 10-1-3-2 بيان شده، بايد ساخته و آماده شود.

ب:   سنگهاي مصرفي قبل از كارگذاري و براي جلوگيري از جذب آب ملات، حتماً بايد تميز و در صورت لزوم در آب خيسانده شوند. از به‌كارگيري سنگهاي آلوده به مواد اضافي، خاك و غيره بايد جداً خودداري شود.

پ:   با استفاده از انواع سنگهاي قواره شده، بايد سنگ‌چيني به صورت كله ـ راسته انجام شود تا قفل و بست لازم و كافي در رجها به وجود آيد. به طور كلي حداقل ريشه سنگ در بنا، نبايد از 15 سانتيمتر و  ضخامت ديوار كمتر اختيار شود. در ديوار باربر بايد به ازاي هر دو سنگ راسته، حداقل يك سنگ كله و در هر مترمربع نماي ديوار، بايد حداقل يك سنگ عمقي قرار داده شود و در هر رج حداقل ثلث سنگهاي چيده شده به صورت سنگ كله باشد. سنگ دوكله[1] تا عمق 60 سانتيمتر بسته به ضخامت ديوار و با تأييد دستگاه نظارت مي‌تواند مورد استفاده قرار گيرد.

ت:   در مواردي كه ديوار سنگي در مجاورت ستونهاي بتني يا فولادي قرار مي‌گيرد، بايد مهارهاي فلزي لازم به تعداد كافي و بر اساس نقشه‌هاي اجرايي در داخل ملات و در داخل ديوار سنگي قرار داده شده و به ستون مهار شود.

ث:   ضخامت ديوار سنگي در قسمتهاي فوقاني، نبايد از 40 سانتيمتر كمتر اختيار شود، مگر اينكه در نقشه‌ها يا دستورات دستگاه نظارت ترتيب ديگري مقرر شده باشد.

ج:    ضخامت بندكشي در ديوارهاي سنگي، نبايد هيچگاه از 10 ميليمتر كمتر و از 25 ميليمتر بيشتر اختيار شود، در مواردي كه دستگاه نظارت تأييد نمايد، بسته به نوع سنگ‌كاري مي‌توان ضخامت بندكشي را كمي بيش از رقم فوق در نظر گرفت. بندكشي بايد همزمان با سنگ‌چيني و قبل از سفت شدن ملات صورت گيرد. در صورتي كه بندكشي طبق تأييد دستگاه نظارت به بعد موكول شود، بايد قبل از سخت شدن كامل ملات، محل بند به عمق لازم خالي شده و بندكشي انجام شود.

10-1-3-8 بنايي با سنگ لاشه (لاشه‌چيني)

سنگ لاشه به كار گرفته شده، بايد حتي‌الامكان داراي سطوح چهارگوش بوده و لبه‌هاي تيز آن تراشيده شود، لاشه‌چيني بايد تا حد امكان در رگهاي منظم و افقي صورت گيرد و ضخامت بندها يكسان اختيار شود. سنگهاي مصرفي بايد قبل از مصرف كاملاً تميز و عاري از مواد اضافي و آلوده باشد و در صورت نياز و طبق دستور دستگاه نظارت در آب خيسانده شود. سنگهاي متوالي و رجها، بايد به نحوي قرار گيرند كه هيچ يك از درزهاي عمودي دو رديف متوالي در مقابل يكديگر قرار نگرفته و علاوه بر آن با توجه به ابعاد سنگهاي به كار گرفته شده، قفل و بست لازم در بناي سنگي به منظور تأمين ايستايي كامل آن حاصل شود، بايد از به كار بردن سنگهاي رگه‌دار، خورده شده و سست خودداري شود. در بنايي با سنگ لاشه مشخصات ملات ماسه سيمان مطابق مندرجات فصل 9 اين نشريه مي‌باشد.

10-1-3-9 بنايي خشكه‌چين

خشكه‌چيني با سنگ و بدون استفاده از ملات صورت مي‌گيرد. سنگهاي مورد مصرف در خشكه‌چيني، بايد حتي‌الامكان داراي سطوح چهارگوش و مرتب باشند و گوشه‌هاي تيز و نامناسب آن تراشيده شود. اندازه سنگها و نحوه چيدن، بايد بر اساس نقشه‌هاي اجرايي و دستورالعملهاي دستگاه نظارت باشد. خشكه‌چيني بايد حتي‌الامكان در رگهاي منظم و افقي صورت گيرد و سنگها در سطوح منظم بر روي بستر آماده شده قرار گيرند تا حداكثر تماس با كف يا لايه زير حاصل شود، در هر حالت هر سنگ بايد حداقل در سه نقطه با كف در تماس باشد. در خشكه‌چيني، فاصله بندها نبايد از 30 ميليمتر و در سطوح نما از 25 ميليمتر تجاوز نمايد. براي جلوگيري از نفوذ آب به بستر و زير سازه مي‌توان از ملات ماسه سيمان در درز بين سنگها و مصالح فيلتر در زير پي استفاده كرد. ضخامت قشر فيلتر و دانه‌بندي آن بايد بر اساس مشخصات خواسته شده و دستورات دستگاه نظارت تعيين شود. در صورت بكارگيري اين روش، بايد تدابير لازم براي تخليه و هدايت آبهاي زهكشي شده به عمل آيد.

10-1-3-10 طاق سنگي

الف:  كليات

       سنگهاي مصرفي در طاق، بايد از نوع سنگهاي مرغوب، سخت، بدون هيچگونه آلودگي و آغشتگي باشند. سنگهاي مصرفي در طاق بايد حتي‌الامكان از ميان سنگهاي قواره شده، انتخاب و حداقل ريشه آن 20 سانتيمتر اختيار شود. جزئيات اجراي كار از نظر نوع سنگ، اندازه و قواره‌ها، بايد بر اساس نقشه‌هاي اجرايي و دستورالعملهاي دستگاه نظارت باشد. سنگها بايد با توجه به شكل قوس و ميزان انحنا و محل قرار گرفتن آنها در قوس، آماده و با توجه به دستورات دستگاه نظارت و دستورالعملهاي مندرج در اين بخش، در قطعات متقارن و با ريشه كافي چيده شوند.

ب:   بنايي طاق

       رعايت نكات زير در اجراي بنايي طاقهاي سنگي قوسي الزامي است:

       1-    بنايي طاق بايد از پاطاق به صورت متقارن از طرفين به سمت كليد طاق (رأس قوس) با دو گروه عملياتي و با بازده مساوي انجام شود. بدين منظور طاق بايد با توجه به محور تقارن آن به قطعات تقريباً مساوي تقسيم و از طرفين پاطاق چيدن قوس شروع شود و اين عمل تا محل كليد طاق ادامه يابد و سپس در مرحله آخر سنگ كليد طاق در محل محور تقارن و در بالاي طاق نصب شود. ضخامت ملات طاق و درز بين سنگها نبايد از 20 سانتيمتر تجاوز نمايد. چنانچه اجباراً و با توجه به ضخامت طاق لازم باشد طاق در دو يا سه حلقه چيده شود، بايد ريشه سنگهاي هر حلقه، به صورت دندانه در حلقه بعدي جا داده شود، به طوري كه سنگهاي دو حلقه كاملاً در يكديگر درگير شوند. لازمه اجراي كار به اين روش، كسب تأييد دستگاه نظارت است.

       2-    طراحي قالب طاق بايد با نهايت دقت صورت گيرد، به نحوي كه به هيچ وجه امكان تغيير شكل و نشست قالب در حين اجراي عمليات وجود نداشته باشد، بدين منظور پيمانكار بايد نقشه‌هاي قالب را با توجه به بارهاي وارده، تهيه و قبلاً به تأييد دستگاه نظارت برساند. قالبها بايد چنان طراحي شوند كه پياده كردن آنها به سادگي و بدون خطر امكانپذير باشد. قالب‌برداري، حداقل سي روز پس از اتمام كار و پس از تأييد دستگاه نظارت مجاز مي‌باشد. چنانچه درجه حرارت محيط اجراي پروژه از 5 درجه سانتيگراد كمتر باشد، اين مدت بايد با نظر دستگاه نظارت افزايش يابد.

       3-    درز بين قطعات به هنگام اجرا با گوه‌هاي چوبي (قطعات چوبي) تأمين مي‌شود. براي بستن طاق و پر كردن درزها، گوه‌هاي چوبي در محل كليد طاق برداشته و عمل پر كردن و انسداد درزها (عمل ماتاژ) انجام مي‌شود. در پاطاق، برداشت گوه‌هاي چوبي را بايد با احتياط، به تدريج و با ادامه عمل ماتاژ پيش برد. براي پر كردن درزها، بايد از ملات با آب بسيار كم استفاده نمود. ميزان آب بايد چنان باشد كه عمل گيرش سيمان انجام شده و از طرفي ملات بسيار سفت باشد، به نحوي كه بتوان در كف دست آن را به صورت گلوله درآورد. براي پر كردن درزها ابتدا بايد محل درزها را با روشهاي مناسب كاملاً پاك كرده و آبپاشي نمود و ملات را از ارتفاع كم در داخل درزها وارد كرد. عمل پر كردن و كوبيدن به وسيله ميله‌هاي فولادي سخت به قطر 5 الي 25 ميليمتر انجام مي‌شود. عمل كوبيدن تا زماني ادامه مي‌يابد كه ديگر با كوبيدن، ملات سفت داخل درز فرو نرود و اصطلاحاً ملات عرق نمايد. پس از عرق نمودن، عمل ماتاژ خاتمه يافته تلقي مي‌شود. پس از خاتمه عمل ماتاژ، عمل آوردن ملات با پوشاندن با ماسه يا گوني نمدار صورت مي‌گيرد. عمل ماتاژ بايد به صورت متقارن و از طرفين اطاق، شروع و تا كليد طاق ادامه يابد.

10-1-3-11 بندكشي كارهاي سنگي

تمام سطوح روي كار سازه‌هاي سنگي اعم از قسمتهاي نمايان يا قسمتهاي غير نمايان (در زير تراز خاكريزي يا زمين طبيعي) بايد با ملات ماسه سيمان بندكشي شود. عيار ملات بندكشي برابر عيار ملات به كار گرفته شده در عمليات بنايي مي‌باشد. عمليات بندكشي حتي‌الامكان بايد ظرف مدت يك تا چهار روز پس از عمليات بنايي صورت گيرد. قبل از عمليات بندكشي، درزها بايد به عمق 5/1 سانتيمتر خالي شده و پس از مرطوب كردن با ملات موردنظر، پر و با قلم بندكشي، صاف و صيقل داده شود. قبل از سفت شدن ملات، بايد از تماس و ضربه زدن به محل بندكشي خودداري شود. سطوح بندكشي شده، بايد به تأييد دستگاه نظارت برسند و در مدت مشخص شده بسته به شرايط محيطي محل پروژه، آبپاشي شوند، اين مدت نبايد از 5 روز متوالي در شرايط متعارف كمتر باشد.