2-6-1 كليات
چوبهايي كه در ساختمان به مصرف ميرسند، به يكي از صورتهاي طبيعي يا مصنوعي هستند. چوبهاي طبيعي در اسكلت ساختمانهاي چوبي، ساخت در و پنجره، نرده، قفسههاي چوبي، مبلمان، قالببندي، اجزا و ملحقات آن، ايجاد داربست و حايل به منظور جلوگيري از ريزش ساختمان و خاك، شمعكوبي و كارهاي تزئيني و نازككاري مانند قرنيزها، ديوارپوشها، كفپوشها، سقفپوشها و بامپوشها و ساير تجهيزات چوبي به مصرف ميرسند. چوبهاي مصنوعي نيز نهتنها پا به پا و همراه با چوبهاي طبيعي در اين قبيل كارها مصرف ميشوند، بلكه در كارهايي مانند عايقكاري حرارتي نيز از آنها استفاده ميشود.
از آنجا كه چوبهاي طبيعي مستقيماً از درخت گرفته ميشوند و ويژگيهاي فيزيكي و مكانيكي آنها در انواع مختلف درخت و در جهات طولي، شعاعي و مماسي تنه درخت با يكديگر متفاوتاند، لذا به ويژه در اثر تغيير رطوبت، بسته به اينكه در كدام قسمت درخت و از چه گونهاي بريده شده باشند، معمولاً در رطوبت كمتر از نقطه اشباع فيبر[1] دچار تغيير شكلهاي متفاوتي از قبيل پيچيدگي، تاب برداشتن و مانند اينها ميشوند. از اين رو بهتر است چوب را براي مصرف در كارهاي در و پنجرهسازي و درودگري خشك كرد و از تغيير رطوبت حفظ نمود. چوبهاي مصنوعي علاوه بر اقتصادي بودن، بسياري از معايب چوبهاي طبيعي را ندارند و يا اين معايب در آنها به حداقل كاهش يافته است.
درختها به گونههاي پهنبرگ و سوزنيبرگ تقسيم ميشوند. معمولاً چوب پهنبرگان، سخت و چوب سوزنيبرگان، نرم است و از اين رو آنها را سختچوب و نرمچوب نيز ناميدهاند، ولي اين مطلب يك قاعده كلي نيست، بلكه استثناهايي نيز وجود دارد.
از آنجا كه حشرات، جانوران دريايي، قارچها، ميكرو ارگانيسمها، آتش و رطوبت موجب بروز صدماتي شده و عمر، دوام و قابليت بهرهوري چوب را كاهش ميدهند، معمولاً از چوب خام كمتر استفاده ميشود.
براي جبران اين نقاط ضعف، چوب را عمل ميآورند (ميپرورانند). بدين منظور با استفاده از مواد شيميايي ويژه چوب را ضد عفوني ميكنند تا موجودات زنده به آن حمله نكنند، اثر آتش در آن كند گردد و جذب رطوبت آن نيز كم شود. همچنين براي افزايش وزن ويژه و بالا رفتن مقاومت، آن را زير فشار قرار ميدهند و متراكم ميسازند. بايد توجه داشت كه مصرف مواد شيميايي در عمل آوردن چوب به منظور بهبود برخي ويژگيهاي آن، ميتواند سبب بروز برخي معايب مانند زنگزدگي و خوردگي اتصالات فلزي درون چوب و كاهش رنگپذيري سطح آن گردد.
ـ تخته چندلا از قرار دادن تعدادي لايههاي بريده شده از درخت به صورتي كه جهت الياف در لايههاي مجاور عمود بر هم باشد و پرس كردن لايهها به همراه چسب مناسب به دست ميآيد. تعداد لايهها فرد بوده و لايههاي رويي از چوب مرغوب، خوشبوم و خوشنما انتخاب ميشوند. تخته سهلا براي روكش در و نظاير آن مصرف ميشود و تختههاي پنجلا و هفتلا و بيشتر براي كارهايي مانند قالببندي و اسكلتسازي به كار ميروند.
لايههاي تخته چندلا از تنه درخت بخار داده، به روشهاي گوناگون بريده ميشوند. اين روشها عبارتند از اره كردن، قاچ كردن، برش دوار (لولهاي) و برش نيم دايرهاي. برش دوار از همه متداولتر است و لايهها از دوران تنه درخت در حول محور خود در برابر تيغهاي موازي محور به دست ميآيند. روكشهاي تزئيني نيز به همين روش و معمولاً از درختان سختچوب مناطق حارهاي، مانند گردو، سنجد، زيتون، بلوط و نظاير آن توليد ميشوند و ضخامت آنها حدود 6/0 تا 9/0 ميليمتر است. در كشورهاي صنعتي تخته چندلا را بر حسب ضخامت، مصرف در داخل ساختمان يا خارج از آن، نوع چوب مصرفي در آنها، نوع روكش، وزن ويژه و نوع مصرف شامل تزئيني، قالب بتن و سازهاي، گروهبندي و استاندارد كردهاند.
ـ تخته فيبري با استفاده از فيبر يا تار چوب كه به روشهاي مكانيكي يا شيميايي تهيه شده و پرس كردن خمير حاصله از آبكش كردن تارها زير فشار و گرماي زياد به دست ميآيد. اين محصول را در ايران به نام فيبر ميشناسند. در صورتي كه فيبر به روش خشك ساخته شود، چسب نيز در آن مصرف ميشود. در هر صورت براي افزايش مقاومت و ضد آب كردن و ايجاد ساير خواص مطلوب، موادي مانند پارافين و ضد آتش و ضد حشره نيز به خمير افزوده ميشود. در كشورهاي صنعتي اين محصول در انواع صلب، نيمه صلب و با وزن ويژه كم، متوسط و زياد استاندارد شده و توليد ميشود. ضخامت تخته فيبري از حدود 2 ميليمتر به بالا است كه نوع نازك براي روكش در، انواع ضخيمتر براي تقسيم فضاهاي ساختمان و انواع سبك وزن در عايقكاري حرارتي و جذب صدا (آكوستيك تايل) در ساختمان مصرف ميشود.
ـ نئوپان از برش، خرد كردن، سرند كردن و دانهبندي و خشك كردن ضايعات چوببريها و سرشاخهها و ساير زوائد كشاورزي و اختلاط آنها با چسب مناسب و مواد ضد آتش، ضد حشره و ضد آب و پرس كردن آنها زير فشار و حرارت به ضخامت 4 تا 25 ميليمتر به دست ميآيد. در بعضي از انواع نئوپان، خرده چوبهاي درشت در دو طرف و ذرات ريز در ميان تخته قرار ميگيرند و در بعضي انواع آن، برعكس است. در هر صورت مقاومت ورقهها در جهات مختلف يكسان است. اين محصول كه در ايران به نام نئوپان (يعني نوتخته) شناخته شده، به راحتي اره ميشود و پيچ و ميخ در آن فرو ميرود. بنا بر استاندارد كشورهاي صنعتي نئوپان از نظر وزن مخصوص به سه دسته سبك، متوسط و سنگين گروهبندي و توليد ميشود.
مصرف انواع سبك در عايقكاري حرارتي و اقسام ديگر براي ساختن در، تيغههاي جدا كننده قفسهها و تجهيزات چوبي است. از انواع روكش طبيعي و مصنوعي نيز براي روكش كردن نئوپان استفاده ميشود.
ـ پاركت كفپوشي است كه از باريكههاي نازك چوبهاي سخت و خوشنقش مانند گردو، بلوط و زيتون ساخته ميشود. چوب پاركت بايد در برابر ضربه و سايش مقاوم باشد.
ـ از خردههاي چوب و سيمان، ورقههاي سبكي به منظور عايقكاري حرارتي و قالب ماندگار[2] ساخته ميشود.
در ايران به علت گراني و كمبود چوب، ساخت ساختمانهاي چوبي با اسكلت كامل متداول نيست، ولي در نقاطي كه چوب بيشتري در اختيار مردم بوده، استفاده از آن در ساختن ستون، تير و خرپا مرسوم است.
[1]. F. S. P = Fiber Saturation Point
آب در چوب به دو صورت آزاد و نم (يا آغشتگي) وجود دارد. هنگامي كه ميزان آب آزاد چوب كاهش يابد و به حد صفر برسد و تنها آب نم در الياف چوب باقي بماند، ميزان رطوبت در اين حالت را نقطه اشباع فيبر مينامند. جمعشدگي (تكيدگي)، انبساط و تغيير مقاومت مكانيكي چوب در اثر تغيير رطوبت بين نقطه اشباع فيبر يا صفر درصد اتفاق ميافتد.
[2]. Permanent form