24-2-4 تخريب و اصلاح عمليات آجركاري
ساختمانهاي آجري مانند ديگر ساختمانها در اثر حوادث يا عدم رسيدگي منظم و همچنين در نتيجه وجود نارسايي در طرح و محاسبه و ساخت، ممكنست آسيب ببينند. علاوه بر موارد مذكور ديوارهايي كه در معرض رطوبت قرار ميگيرند ولي داراي عايقبندي نيستند، ممكنست بر اثر رطوبت به مرور زمان بپوسند و از مقاومت آنها كاسته شود.
رطوبت در ديوار نفوذ كرده و چون آجر داراي خاصيت موئينگي است آب را ميمكد و در خود نگه ميدارد. ملات بين آجرها اگر ملات مقاومي نباشد، در اثر خيس خوردن از بين رفته و كمكم لاي آجرها خالي شده و آجر شروع به لق شدن كرده و بالاخره ميافتد، در اثر افتادن آجرها از حجم ديوار كاسته شده و مقاومت آن كم ميشود. آجرهاي ماشيني پس از رسيدن رطوبت به آن در فصل زمستان يخ زده و پس از گرم شدن هوا آجر خرد شده و تكههايي از آن جدا ميگردد، علاوه بر اينها موارد ديگري نيز موجبات تعمير را فراهم مينمايد كه اهم آنها عبارتند از:
الف: نشست نامتجانس كه ممكنست به علل گوناگون در طول عمر ساختمان رخ دهد و موجبات تركخوردگي ديوارها را فراهم آورد.
ب: در مواردي كه ديوار محوطه بدون پيشبيني درز انبساط ساخته شده باشد، تغيير درجه حرارت موجبات تركخوردگي و تغيير شكل آجركاري را فراهم ميآورد.
پ: آتشسوزي
آتشسوزي بسته به شدت آن باعث پوسته شدن آجر و تركخوردگي آن ميگردد. به ويژه خنك شدن ناگهاني آجركاري، ضمن خاموش كردن آن با آب، احتمال صدمات بيشتر را فراهم ميآورد. به علاوه، انبساط تيرها و ستونهاي فولادي شكافهاي موجود را عريضتر ميكند و يا تركخوردگي جديدي را به وجود ميآورد.
ت: تركهاي بين ديوار حياط و ديوار ساختمان ناشي از نشست نامساوي، در صورتي كه درز انبساط پيشبيني نشده باشد.
موارد ديگري نيز وجود دارد كه به منظور رعايت اختصار از ذكر آنها خودداري ميشود.
تعمير آجركاري بسته به اهميت به ترتيب زير تقسيمبندي ميشود:
ـ تعميرات جزئي كه پيآمد خرابي يك يا دو آجر در ديوار است و ممكنست آجرهاي آلوئكي را نيز شامل بشود.
ـ تعميرات اساسي مانند تعويض آجرهاي يك ستون يا ديوار
ـ برداشتن ديوار از يك محل و وصل دو اطاق و يا دو فضا به يكديگر و يا گشودن پنجره در يك ديوار
ـ تعمير طاق ضربي در مواردي كه دور آن كم و يا بدون دور باشد.
24-2-4-1 تعميرات جزئي ديوارهاي آجري
اگر يك يا چند آجر در نقطهاي از ديوار آجري شكسته يا خراب و يا به علت آلوئك زدن نيازمند به تعويض باشند، ابتدا بايد با قلم و چكش اطراف آجرها را خالي و پس از آن آجر مورد نظر را از جاي خود خارج و ملات داخل حفره را كاملاً تميز نمود، به طوري كه در درون آن، هيچگونه ملات اضافي باقي نماند. براي كار گذاشتن آجرهاي نو، اول ملات را در كف محل كنده شده به ضخامت ملات اوليه، پهن و يك رديف آجر را در محل خود كار ميگذارند و شمشه را در امتداد آجرها طوري قرار ميدهند كه دو سر شمشه روي آجرهاي از پيش نصب شده و وسط شمشه روي آجرهاي تازه نصب شده قرار گيرد. روي آجرها نيز بايد تراز و در امتداد يكديگر قرار گيرند. بقيه رديفهاي آجركاري را نيز به همين طريق نصب ميكنند. براي پر كردن آخرين درز بين آجر نو و آجرهاي از پيش نصب شده، از نوك كمچه سيمانكاري و يا از قلم بندكشي استفاده ميشود و ملات را در داخل درز قرار ميدهند. پس از آن بسته به مورد به ترميم اندودكاري و يا بندكشي آجرها مبادرت ميشود.
24-2-4-2 تعميرات اساسي كه منجر به تعويض آجرهاي يك ستون يا ديوار ميگردد.
الف: تخريب كامل و تعويض قسمتي از ارتفاع يك ستون آجري
ابتدا بايد ارتفاع محل تعويض آجرها، مشخص و يك خط تراز با گچ رنگي در چهار طرف ستون رسم شود. پس از آن اگر مقطع ستون مربع باشد، دو ضلع متقابل از آن و اگر مربع مستطيل باشد، دو ضلع بزرگتر آن را انتخاب كرده و بالاي خط تراز را به ارتفاع و عمق تقريبي 10 تا 15 سانتيمتر از يك طرف ستون با قلم و چكش خالي ميكنند. سپس يك تيرآهن يا چهارتراش از چوب مقاوم كه طول آن لااقل دو برابر بعد بزرگتر ستون و با سطح مقطع مناسب باشد با تأييد دستگاه نظارت، انتخاب و آن را در محل كنده شده قرار ميدهند و بالاي آن را با گچ زنده محكم ميكنند، به قسمي كه گچ تمام فضاي بين تيرآهن يا چهارتراش و فضاي فوقاني كنده شده را پر كند و پس از آن دو طرف چوب يا تيرآهن افقي نصب شده را روي دو عدد شمع قرار ميدهند. شمعها را كمي كوتاهتر از ارتفاع لازم در نظر گرفته و زير پايه آنها را يك عدد تخته به مقطع تقريبي 4×20 سانتيمتر و طول لازم و دو عدد گوه قرار ميدهند. در طرف ديگر ستون نيز به همين نحو عمل ميشود. دو تيرآهن يا دو الوار طرفين را به هم مهار ميكنند و در نهايت 4 عدد شمع در چهار گوشه پايه قرار ميگيرد و چهار سر الوار يا تيرآهن روي شمعها و پايههاي شمعها هركدام توسط دو عدد گوه روي تختههاي افقي روي كف قرار ميگيرند و پس از اطمينان از محكم بودن كار، يك رديف آجرهاي زير تير افقي را با قلم و چكش به آرامي كنده و وقتي زير تير با احتياط خالي شد، بقيه ديوار را خراب كرده و پس از تميزكاري ستون را تجديد بنا ميكنند. وقتي ارتفاع ستون به محل استقرار تيرهاي افقي رسيد، فاصله بين دو ستون قديمي و نوساز را در محلهايي كه بين تيرهاي افقي قرار گرفته، با آجر و گچ زنده پر ميكنند. پس از دو سه روزي كه ستون افت خود را انجام داد، تيرهاي افقي را يكي بعد از ديگري از جاي خود خارج و جاي آنها را با آجر و گچ زنده پر ميكنند. بايد از بيرون آوردن دو عدد تير افقي به طور همزمان جداً خودداري شود و خارج نمودن دومين تير افقي مؤكول به پر كردن جاي اولين تير خارج شده گردد. پيمانكار بايد اجراي كار را به اشخاص مجرب و ورزيده كه تجربه چنين كارهايي را داشته باشند، واگذار نمايد و براي ايمني افراد شاغل نهايت دقت را معمول دارد.
ب: تخريب كامل و تعويض قسمتي از ارتفاع يك ديوار آجري كه دو طرف آن قابل دسترسي باشند.
در يك ديوار طولي كه قرار است سرتاسر آن خالي و آجركاري آن نوسازي شود، ابتدا خطوط ترازي را كه بايد آجرها در حد فاصل آنها تعويض شوند، تعيين ميكنند و با گچ رنگي خطي روي ديوار، ترسيم و سپس با تيشه بنايي در يك گوشه ديوار اندود را ميتراشند تا آجركاريها مشخص گردند، با قلم و چكش هر 60 الي 70 سانتيمتر در طول ديوار سوراخي به ابعاد 20×20 سانتيمتر، باز و پس از اينكه سوراخها با دقت آماده شد، الوارهايي از چوب مقاوم با تأييد دستگاه نظارت انتخاب ميكنند، به طوري كه طول آنها حدود 5/1 متر بيشتر از ضخامت ديوار باشد. الوارها را از سوراخها عبور داده و دو سر آنها را روي دو عدد شمع چوبي قرار ميدهند. شمعهاي چوبي بايد به كمك دو گوه روي تختههاي افقي به سطح مقطع حدود 4×20 سانتيمتر قرار گيرند. پس از اطمينان كامل از شمعگذاري، يك رديف از آجرها را در زير خط تراز ترسيم شده با احتياط با قلم و چكش از جاي خود خارج، و پس از آن شروع به تخريب ديوار مينمايند. پس از آنكه دو سه رج از ديوار خراب شد، براي احتياط سطح زيرين قسمت بالاي ديوار را با گچ زنده اندود ميكنند. پس از آن بقيه ديوار، تخريب و بعد از تميزكاري، ساختمان ديوار تجديد ميگردد.
وقتي ارتفاع ديوار به زير سوراخهايي كه شمعگذاري شده است رسيد، فاصله بين دو ديوار قديمي و نوساز را در محلهايي كه بين شمعها قرار گرفته با آجر و گچ زنده پر مينمايند و پس از يكي دو روز كه ديوار افت كرد، شمعها و چهارتراشها را جمعآوري و سوراخهاي آن را با آجر و گچ زنده، پر و پس از آن نسبت به اندود ديوار اقدام مينمايند. در اينجا نيز اجراي كار بايد به افراد ورزيده و با تجربه سپرده شود. اضافه مينمايد چنانچه به ساختمان ديوار مورد نظر اطمينان زيادي نباشد، ميتوان دو عدد ناوداني روي الوارهاي داخل ديوار قرار داد و توسط ملات گچ زنده آنها را به ديوار متصل نمود. اضافه كردن دو ماهيچه گچي در طرفين ديوار و در قسمت فوقاني ناودانيها مطابق كروكي زير ضرورت دارد.
پ: تخريب كامل و تعويض قسمتي از ارتفاع ديوار آجري كه يك طرف آن در دسترس باشد.
در اين حالت ميتوان حفرهها را تا حدود نصف ضخامت ديوار و حداقل به عمق ده سانتيمتر ايجاد نمود و شمعها را به طور مايل به شكلي كه يك سر شمع در سوراخ روي ديوار و سر ديگر آن روي تخته باشد، در محل قرار داد و روي شمع را با گوه و گچ زنده محكم كرد. اگر وضعيت ديوار از لحاظ ضخامت اجازه دهد، ميتوان به اندازه حدود 10 سانتيمتر در ارتفاع و 10 سانتيمتر در عرض سرتاسر ديوار را كند و يك چوب گرد يا ناوداني در طول محل كنده شده به طور افقي قرار داد و سپس شمعهاي مايل را برابر آنچه در بالا ذكر شد، در جاي خود قرار داد. ذكر اين نكته ضرورت دارد كه در اين حالت به منظور جلوگيري از خطر ريزش، سقفي كه ديوار باربر در زير آن قرار گرفته، بهتر است قبل از اجراي عمليات، زير سقف را مطابق كروكي زير شمعبندي كنند.
ت: تخريب و تعمير ديوار در صورتي كه تمام قسمتهاي ديوار كه بايد تعمير شود، در يك ارتفاع نباشد.
در اين حالت بسته به ملات و جنس مصالح ديوار، آن را به قطعات مساوي و طولهاي حدود 60 تا 70 سانتيمتر تقسيم ميكنند و با احتياط كامل ابتدا قسمت يك را تا ارتفاع لازم، تخريب و بازسازي مينمايند. پس از آن نسبت به تعمير قسمتهاي 3 و 5 و 7 و ... اقدام ميگردد. پس از خاتمه تعمير قسمتهاي نامگذاري شده فرد، تخريب و تعمير قسمتهاي زوج انجام ميگردد.
ث: تعمير و بازسازي سقف طاق ضربي كه داراي دور كم و يا بدون دور و يا دور معكوس هستند.
چنانچه به هر علت دور طاق ضربي بسته به دهانه يا باري كه روي آن قرار ميگيرد، كمتر از ميزان لازم باشد، ابتدا آجرهاي طاق ترك برميدارند و پس از آن احتمال خرابي كلي و صدمات مالي و جاني وجود دارد.
در اين حالت بايد ابتدا بارهاي زنده روي کف محل مذکور را به محل ديگري انتقال داد و از رفت و آمد و سکونت احتمالي افراد جلوگيري نمود، پس از آن با احتياط کامل حداکثر 3 تا 4 رج از آجرهاي طاق را تخريب و پس از طاق زني مجدد با دور مطلوب، فاصله بين طاق و کفسازي را کاملاً با ملات مقاوم، پر و به اصطلاح مهر گردد . عمليات بايد به همين ترتيب ادامه يابد تا طاق معيوب کلاً تخريب و بازسازي شود . در اين حالت بايد دقت نمود که اگر طاق قديمي فاقد ميل مهار باشد، مهاريهاي مناسب را آماده و با جوش يا پيچ و مهره به طور اصولي دو عدد تيرآهن طرفين طاق را به يکديگر متصل نمود . اين عمليات بايد توسط افراد خبره و با نهايت احت ياط انجام گردد.
ج: برداشتن ديوار از يک محل، وصل دو اطاق و يا دو فضا به يکديگر و يا گشودن در و پنجره در يک ديوار
در اين حالت ابتدا ابعاد در و يا پنجره را تعيين، و بر روي ديوار، محل آن را با گچ ترسيم مي کنند، دو عدد تيرآهن، به عنوان نعل درگاه با نظر دستگاه نظارت انتخاب مي شود، به ترتيبي که طول آنها حداقل 60 سانتيمتر بلندتر از عرض در يا پنجره باشد . تيرآهنهاي نعل درگاه را با ضدزنگ رنگ آميزي مي کنند، بسته به تشخيص دستگاه نظارت و حداقل در دو نقطه از تيرآهنهاي نعل درگاه و در راستاي يکديگر براي عبور يک ميلگرد دو س ر رزوه به قطر حداقل 14 ميليمتر سوراخ تعبيه مي شود . محل نصب تيرآهنها را روي ديوار، مشخص و شياري که عمق آن حداقل 10 سانتيمتر و طول و ارتفاع آن کمي بيشتر از طول و ارتفاع نعل درگاه باشد، در محل ديوار با قلم و چکش ايجاد مي کنند و تيرآهن نعل درگاه را در آن قرار مي دهند و پس از تراز کردن آن را با گچ زنده محکم مي کنند . همين عمليات در مورد تيرآهن دوم نعل درگاه و در طرف ديگر ديوار انجام مي شود، ميله هاي دو سر رزوه را در محلهاي از قبل تعيين شده قرار داده و با مهره و واشر مناسب آن را محکم مي نمايند و پس از آن نسبت به ت خريب محل در يا پنجره، اقدام و بعد از تميزکاري و با اندازه گيري از کف، محل شاخهاي چارچوب را خالي کرده و چارچوب را در محل خود نصب مي کنند.