2-7-4 گچ ساختماني
2-7-4-1 كليات
گچ از مواد چسباننده ساختماني و مطابق تعريف مندرج در 2-7-1 نوعي چسباننده هوايي است. گچ ساختماني از پختن سنگ گچ در گرماي حدود 180 درجه به دست ميآيد.
فرمول شيميايي سنگ گچ، سولفات كلسيم با دو ملكول آب ,2H2OCaSO4 است كه پس از پختن، حدود (75%) از آب آن بخار شده و گچ ساختماني با فرمول شيميايي ,0.5H2OCaSO4 حاصل ميگردد. گچ خالص، سفيد رنگ است، ولي ناخالصيها سبب تغيير رنگ آن ميشوند. وجود زغال آن را خاكستري، هيدروكسيد آهن آن را زرد روشن، FeO آن را كبود چرك و Fe2O3 آن را به رنگ قرمز در ميآورد.
چنانچه به سنگ گچ تا حدود 200 درجه سانتيگراد حرارت دهند، آب بيشتري را از دست داده و به ,0.3H2OCaSO4 يا گچ اندود تبديل ميگردد. در گرماي حدود 300 درجه تمام آب سنگ گچ بخار شده و سولفات كلسيم بدون آب يا انيدريت CaSO4 حاصل ميشود. گچ ساختمان، گچ اندود و انيدريت با آب تركيب شده و مجدداً به سنگ گچ با دو ملكول آب شيميايي تبديل ميشوند، ولي محصول به دست آمده هيچ گاه مقاومت مكانيكي سنگ گچ اوليه را ندارد. در گرماي بيش از 300 درجه (تا حدود 320 درجه) گچ ميسوزد و ميل تركيبي آن با آب از دست ميرود. در اين صورت براي تركيب گچ با آب به كاتاليستهايي مانند زاج سفيد , K(SO4)2Al ، سولفاتهاي سديم، پتاسيم، روي، كلسيم، گرد آهك يا سيمان نياز خواهد بود.
محصول كورههاي گچپزي سنتي، نامرغوب و بخشي از آن نيمپخته، قسمتي سوخته و فقط حدود نيمي از آن پخته است. گچ كورههاي دوار، مرغوبتر و خالصتر است. مصرف گچ ساختمان در كارهاي معمولي مانند ملات گچ و خاك، گچ و ماسه، توليد قطعات پيشساخته، بلوكهاي گچي و مانند اينها است. گچ اندود كه كندگيرتر است، براي سفيدكاري مناسب ميباشد. چنانچه گچ اندود بيش از اندازه به هنگام ساختن ورز داده شود، به گچ كشته تبديل ميگردد كه گيرش آن كند است و فرصت كافي براي پرداخت آن وجود دارد و به اين دليل در قشر رويي سفيدكاري مصرف ميشود.
افزودن خاك رس و آهك به گچ، نيز آن را كندگير ميكند و گچ، را براي مصرف در اندود مناسب ميسازد. با خمير كردن گرد گچ در محلول زاج سفيد و پخت مجدد آن گچ مرمري[1] به دست ميآيد كه در برابر آب پايداري مناسبي دارد و از آن براي اندود كردن نقاط مرطوب و مكانهايي كه نياز به شستشو دارند، استفاده ميشود.
انواع ديگر گچ مورد مصرف در ساختمان عبارتند از گچ مخصوص سطوح بتني و گچ درزگيري كه در ايران آن را به نام گيپتون ميشناسند.
2-7-4-2 انطباق با مشخصات و استانداردها
گچ مصرفي در هر پروژه بايد از نظر ويژگيهاي فيزيكي، شيميايي، مكانيكي و ساير مشخصهها با آنچه در نقشهها، مشخصات فني خصوصي، دستور كارها و ساير مدارك پيمان ذكر شده است، مطابقت داشته باشد. نوع گچ به لحاظ كيفيت، كارخانه سازنده و تناسب آن براي مصارف بخصوص بايد قبلاً به تصويب دستگاه نظارت برسد. ويژگيهاي شيميايي و فيزيكي گچ ساختماني و روشهاي آزمايش آن بايد مطابق استاندارد ايراني تجديد نظر شدة دوم گچ ساختماني به شماره 269 باشد. چنانچه تا زمان انعقاد پيمان استانداردهاي ايراني ديگري در باره گچ، تدوين يا تجديد نظر شود، استانداردهاي مزبور نيز ملاك عمل قرار خواهند گرفت. تا زماني كه استاندارد ايراني در برخي موارد تدوين نشده باشد، در درجه اول استانداردهاي ”سازمان بيناللملي استاندارد ISO “ معتبر خواهد بود و در صورت نبودن استاندارد بينالمللي به ترتيب استانداردهاي آمريكايي ASTM ، آلماني DIN و بريتانيايي BS معتبر و مورد عمل قرار خواهد گرفت.
2-7-4-3 ويژگيها و حداقل حدود قابل قبول
گچ مصرفي در هر پروژه بايد با توجه به محل و مورد مصرف، شرايط اقليمي و جوي، شرايط رويارويي و ساير عوامل مؤثر انتخاب شود.
در استاندارد ايراني تجديد نظر شدة دوم به شماره 269، گچ ساختماني به انواع زيركاري و پرداخت گروهبندي شده و شرايط و روشهاي آزمايش آنها تشريح شده است.
بر طبق استاندارد مذكور ويژگيهاي فيزيكي انواع گچ بايد مطابق جدول 2-7-4-3 (الف) و ويژگيهاي شيميايي آنها بايد بر طبق جدول شماره 2-7-4-3 (ب) باشد.
در مكانهايي كه رطوبت نسبي هوا در بيشتر اوقات بيش از (60%) باشد، مصرف گچ مناسب نيست.
جدول 2-7-4-3 (الف) ويژگيهاي فيزيكي انواع گچ ساختماني
مقاومت خمشي (مگاپاسکال) |
مقاومت فشاري (مگاپاسکال) |
زمان گيرش (دقيقه) |
دانهبندي |
نوع گچ |
||
مانده روي الک |
چشمه الک |
|||||
(درصد وزني) |
(ميليمتر) |
|||||
حداقل 5/2 |
حداقل 7 |
10 تا 15 |
4 تا 8 |
صفر |
5/2 |
گچ زيرکاري (ساختماني) |
کمتر از 5 |
4/1 |
|||||
8 تا 15 |
5/0 |
|||||
صفر |
50/0 |
گچ پرداخت (اندود) |
||||
کمتر از 2 |
25/0 |
جدول 2-7-4-3 (ب) ويژگيهاي شيميايي گچ ساختماني
حدود قابل قبول (درصد وزني) |
نوع مواد موجود در گچ |
رديف |
حداقل 36 |
انيدريد سولفوريک SO3 |
1 |
حداقل 24 |
اکسيد کلسيم CaO |
2 |
حداكثر 30/0 |
اکسيد سديم Na2O |
3 |
حداكثر 60/0 |
اکسيد منيزيم MgO |
4 |
حداکثر 6 |
آب ترکيبي H2O |
5 |
2-7-4-4 گچهاي مناسب براي مصارف مختلف
براي مصارف گوناگون و شرايط متنوع، انواع گچ بايد به شرح جدول 2-7-4-4 باشد.
جدول 2-7-4-4
نوع گچ مناسب |
موارد مصرف |
گچ ساختماني* 0.5H2O,CaSO4 |
کارهاي عمومي مانند ملاتهاي گچ، گچ و خاک، گچ و ماسه، توليد قطعات پيشساخته و بلوکهاي گچي، بتن گچي در نقاطي که ميزان رطوبت نسبي هوا کمتر از 60 درصد باشد. |
گچ اندود** 0.3H2O,CaSO4 |
اندودهاي داخلي در مناطقي که رطوبت نسبي هوا کمتر از 60 درصد باشد. |
گچ مرمري – ملات گچ و آهک |
اندودهاي داخلي و نماسازي در مناطقي که رطوبت نسبي هوا بيش از 60 درصد باشد. |
* در استاندارد ايران به نام گچ زيركاري نامگذاري شده است.
** در استاندارد ايران به نام گچ پرداخت ناميده شده است.
2-7-4-5 حمل و نقل و نگهداري
گچ پخته را بايد از اثر آب و رطوبت هوا حفظ كرد و همانند سيمان در ظروف مخصوص يا كيسههاي آببندي شده نگهداري نمود. مشخصات انواع گچ بايد روي كيسهها نوشته شود. به طور كلي شرايطي كه براي نگهداري سيمان در 2-7-2-8 ذكر شده است در باره گچ نيز بايد مراعات گردد.