2-12-1 كليات
واژه پلاستيك از ريشه يوناني[1] به معناي شكلپذير است. پلاستيكها مواد آلي گوناگون مشتق از سلولز، رزين[2]، پروتئين، مواد نفتي، زغال و مانند اينها هستند كه توسط گرما، فشار و يا گرما و فشار توأم ميتوان آنها را به شكلهاي دلخواه درآورد. به لحاظ فرمول شيميايي پلاستيكها، پليمرها يا ماكرو ملكولهايي (با جرم ملكولي بسيار زياد) هستند كه از به هم پيوستن ملكولهاي هيدروكربني سادهاي به نام منومر به وجود آمدهاند. فرآيند پيوند منومرها و تشكيل پليمرها را پليمريزاسيون نامند. چنانچه هنگام تركيب چند منومر يا گروههايي از منومرها ملكولهاي كوچكي مانند آب، الكل، اسيد كلريدريك و آمونياك به شكل فرآورده جنبي حاصل شود، اين عمل را پليمريزاسيون تراكمي[3] نامند. برخي پليمرها به روشي كه آن را پليمريزاسيون افزايشي[4] مينامند، ساخته ميشوند و در اين صورت فرآوردههاي توليدي همان تركيب منومرها را دارند. در فرآيند افزايشي منومرها انتها به انتها به هم ميچسبند. تكرار ملكولها ممكن است به شكل زنجير خطي، زنجير داراي شاخه يا بازو، يا زنجيرهايي كه در عرض به يكديگر متصل هستند، صورت گرفته و تشكيل شبكه درهمي بدهند[5].
سلولوئيد، نخستين پلاستيكي است كه در سال 1896 توسط هايت[6] از سلولز ساخته شد. در سال 1907 فرمول ساخت اولين پلاستيك كه تماماً از مواد مصنوعي و از تركيب فنل و فرمآلدئيد بود، به وسيله بكلند[7] كشف و به نام سازنده آن بكليت[8] نامگذاري شد. بكليت داراي رنگي تيره و توليد آن در رنگهاي ديگر مقدور نبود. در سال 1918 نخستين پلاستيك بيرنگ كه فرمآلدئيد اوره[9] است ساخته شد كه مادهاي رنگپذير بوده و توليد آن به رنگهاي متنوع امكانپذير بود.
تاكنون هزاران تركيب پلاستيكي در بيش از 50 گروه، كشف و ساخته شده و تحقيقات در اين راه هنوز ادامه دارد. وفور و رشد توليد و مصرف انواع فرآوردههاي پلاستيكي به حدي است كه كاربرد آن در تمام بخشهاي صنعت از جمله ساختمان رواج چشمگيري يافته است.
توليد فرآوردههاي پلاستيكي در سه مرحله انجام ميشود كه گاهي اوقات يكديگر را ميپوشانند. مرحله اول، تبديل مواد اوليه به تركيبات پلاستيكي پايه به شكل پودر، دانهريز[10]، دانهدرشت[11] يا رزينهاي آبكي است. مرحله دوم، شكل دادن به اين مواد است كه آنها را با اعمال روشهايي به صورت ورق، فيلم لوله، ميله و ساير نيمرخها در ميآورند. معمولاً در اين مرحله، پلاستيك با يك يا چند جسم ديگر تركيب ميشود تا ويژگيهاي فيزيكي دلخواه در فرآورده به دست آيد. مواد نرم كننده براي كارپذيري بيشتر، مواد پر كننده براي افزايش حجم و در نتيجه ارزانتر شدن، فيبرها براي افزايش تاب و پايايي و مواد سخت كننده به منظور گيرش سريعتر به مواد پلاستيكي افزوده ميشود. در مرحله سوم فرآوردههاي پلاستيكي نهايي از اين نيمرخها ساخته ميشوند.
هركدام از پلاستيكها مشخصههاي ويژه خود را دارند. سبكي و سنگيني، نرمي و سختي، پايداري و ناپايداري در برابر گرما، شفافيت و ساير ويژگيهاي آنها به خاطر اختلاف در وزن ملكولي و شكل زنجير ملكوليشان متفاوت است.